Perfectionisme: gezonde inspanning of vragen om een burn-out?

Wil je graag dingen goed doen? Werk je vaak 's avonds en in het weekend door? Kun je moeilijk “nee ” zeggen en vind je jouw resultaten nooit goed genoeg? Dan heb je waarschijnlijk een perfectionistisch karakter. Altijd streven naar beter; het lijkt een positieve eigenschap, maar dat is het niet altijd. Hoe vaak wordt perfectionisme wel niet in verband gebracht met burn-out klachten? Dat komt omdat je met perfectionisme doorslaat in je best doen en daarmee put je jezelf uit.

Hoewel perfectionisme van alle tijden en leeftijden is, komt het opvallend veel voor bij millennials. "We leven in een prestatiemaatschappij waarin kinderen al op jonge leeftijd hoog moeten scoren", zegt Jaap van der Stel, lector Geestelijke Gezondheidszorg aan de Hogeschool Leiden. "Sociale media hebben ook grote invloed. Jongeren denken dat ze een volmaakt leven moeten hebben of dat anderen dat van hen verwachten." Zoals Brene Brown stelt in haar boek Moed van Imperfectie, komt daarbij de belemmerende overtuiging: Ik ben wat ik doe en hoe goed ik het doe. Gezonde inspanning is op jezelf gericht: Hoe kan ik beter worden? Perfectionisme is op de ander gericht: Wat zullen ze ervan vinden?

Psychologen maken onderscheid tussen twee soorten perfectionisme. De 'gezonde' variant betekent dat iemand het hoogst haalbare wil bereiken, maar niet uit het veld geslagen is als dat niet lukt. Wanneer je dit bij jezelf weet te houden wordt het ook wel gezonde inspanning genoemd.

Daarnaast is er 'ongezond' perfectionisme: wie daar last van heeft denkt zwart-wit. Een taak is geslaagd of mislukt. Eén foutje en je hele rapport of presentatie is verpest. Mensen die tot deze groep behoren hebben veel stress en kunnen zich vaak moeilijk ontspannen. Dat uit zich bijvoorbeeld in piekeren, last hebben van schaamte, schuldgevoelens en faalangst. Ongezond perfectionisme hangt samen met een groter risico op angsten, een burn-out, depressie, migraine, slaapproblemen, eetstoornissen, dwangstoornissen, verslaving en suïcidale gedachten.

Gezonde inspanning is prestatieverhogend. Het maakt dat iemand optimaal presteert, zonder dat het ten koste gaat van zichzelf. Dit leidt niet gauw tot een burn-out, al zul je daar waarschijnlijk wel voor gewaarschuwd worden wanneer men ziet dat je hoge eisen stelt. Dan ben je streberig: je werkt te hard en wil te graag. Maar streven naar beter en het beste uit jezelf willen halen is niet per se negatief. Zolang je positief blijft naar jezelf, realistische doelen stelt en een goede mate van acceptatie beoefent kun je dat op een heel gezonde manier doen. Je hoeft jouw innerlijke drive en werkethos niet te onderdrukken. Als je niet volgens je eigen kwaliteiten leeft en je je afzet tegen wie je echt bent, zul je dat ook als stressvol ervaren en ligt die burn-out mogelijk op de loer. Een goede balans hierin vinden is belangrijk.

“Wat heel moeilijk is, en erg helpt, is niet langer proberen perfect te zijn, maar proberen jezelf te zijn,”
Quote: schrijfster Anna Quindlen.

Laat je perfectionisme los, dat geeft stress. Omarm je gezonde inspanning, werk vanuit je intrinsieke motivatie en wees niet te hard voor jezelf. Neig je soms door te schieten, roep jezelf dan even terug met deze tips:

•  Schrijf dagelijks op wat je goed hebt gedaan en waar je trots op bent. Zo focus je op positiviteit.
• Analyseer je gedachtes en herken negatieve stemmen wanneer iets niet perfect uitpakt. Wees realistisch. Is die presentatie echt verpest door die ene spelfout?
• Spreek met jezelf af wanneer je werkt en wanneer je ontspant. Voel je niet schuldig of nutteloos wanneer het tijd is om te ontspannen, je hebt het nodig om optimaal te kunnen presteren. De boedhistische leermeester en antropoloog Joan Halifax benadrukt het belang van ontspanning door het te vergelijken met de inademing. We lijken soms te denken dat we alleen maar moeten geven, alleen maar moeten uitademen maar de inademing is absoluut essentieel om te kunnen blijven uitademen.
• Probeer plezier in je werk te houden, in plaats van alleen aan het resultaat te denken. Het gaat ook om de reis, niet alleen de bestemming.
• Humor en zelfspot helpen je te relativeren.